“Civil society, overheid, politiek en bedrijfsleven zijn gegijzeld door het eigen belang, dat bij ons, burgers, begint. In die situatie kan nooit iets van publieke waarde ontstaan.”
Met deze zinnen begint hoofdstuk VI, het pleidooi voor publieke waarden, van Albert Jan Kruiter en Eelke Blokker in hun publicatie “In ons belang, pleidooi voor publieke waarden”. Het pamflet schetst een helder beeld van de oorzaken en gevolgen van het hedendaagse individualisme. Voor iemand die met een toenemend gevoel van onbehagen naar de maatschappij kijkt een aanrader, want voor veel schijnbaar op zichzelf staande ergernissen – inhalig bedrijfsleven, achterdochtige overheid en lastige buren – blijkt een gemeenschappelijke verklaring mogelijk. Voor iemand die geen problemen heeft met hoe het nu gaat zou het misschien ook wel goed zijn het eens te lezen. Hiermee kan ik het eigenlijk iedereen aanbevelen.
De burger centraal?
Kruiter en Blokker bouwen hun inzichten op aan de hand van het begrip ‘welbegrepen eigenbelang’ . Waar het gezamenlijk oplossen van gezamenlijke problemen door Alexis de Tocqueville 150 jaar geleden al werd gezien als de kern van een krachtige democratie is dat gezamenlijk oplossen – kern van het publieke domein – door verstatelijking en daarna commercialisering behoorlijk in de versukkeling geraakt. Kruiter en Blokker constateren zelfs dat we soms helemaal niet meer kunnen zien wat ons gezamenlijke belang is.
Het mechanisme is helder: eigenbelang bij de burger wordt versterkt door een overheid en een markt die de burger en zijn belang centraal stellen, in plaats van de publieke zaak. Dit verkleint het vermogen van burgers om zelf gezamenlijk problemen te zien en op te lossen. Daardoor krijgt de overheid nog sterker de rol van de hoeder van het publieke domein, met extra ingrepen en regels en extra inkoop bij de markt als gevolg. In systeemdynamische termen een schoolvoorbeeld van ‘shifting the burden’.
De rol van de civil society.
De bijdrage van de civil society aan dit hele proces komt aan de orde in hoofdstuk V, lege instituties. Het oordeel van Kruiter en Blokker is niet mals: “Tegenwoordig zijn middenveldorganisaties verzand in professionalisme, clientelisme en bureaucratie.” Ook in de civil society lijkt de nadruk meer te liggen op het behartigen van individuele belangen – van de leden van de achterban – dan van het oplossen van gezamenlijke problemen. En dat steekt toch een beetje…
Als je kijkt naar de inzet van de 140.000 vrijwilligers in Rotterdam is dat natuurlijk wat kort door de bocht: met 510.00 uur per week van al deze vrijwilligers samen is moeilijk vol te houden dat er door burgers weinig wordt gedaan voor de publieke zaak: sommigen doen zelfs erg veel. Een betere vraag is of die uren – vanuit het perspectief van de publieke zaak – worden besteed aan de juiste dingen: doen vrijwilligersorganisaties alleen aan belangenbehartiging of lossen ze ook gezamenlijke problemen op? Dat is een leuke discussie: is een sportvereniging belangenbehartiging of het gezamenlijk oplossen van een gezamenlijk probleem? Misschien moeten we wel toe naar meer ‘woningbouwcooperaties’ en minder ‘klaverjasclubs’…. en wie bepaalt dat dan? De overheid?
De bottom line.
‘In ons belang’ is een publicatie die op het juiste moment komt. De verhoudingen tussen overheid, civil society, markt en individu moeten worden herzien en dit boek levert op zijn minst een heldere kijk op het probleem en is daarmee erg geschikt om een discussie op gang te krijgen. En dat is echt wel nodig.
Albert Jan Kruiter, Eelke Blokker. In ons belang, pleidooi voor publieke waarden.
Van Gennep, november 2011, ISBN 978 94 6164 0758
Pingback: Vrijwilligers en bureaucratie « OnsAlexander